Purim je jevrejski praznik koji datira od 5. stoljeća stare ere. To je praznik povodom kojeg se slavi spasenje Jevreja u tadašnjem Ahamenidskom carstvu.
Za vrijeme vladavine cara Ahašveroša[1] u Susi, prijestolnici Ahamenidskog carstva u periodu od 485. do 464. godine je vladao i njegov veliki vezir Haman. Pomenuti vezir je ušao u sukob sa Mordehajem, očuhom careve supruge Ester, kada se njemu Mordehaj nije želio pokloniti. Izrevoltiran tim događajem Haman je oklevetao Mordehaja i Jevreje u carstvu, kazavši kako su neposlušni i kako se žele pobuniti, traživši da u to ime organizuje vješanje Mordehaja i uništenje svih Jevreja u carstvu.
Careva supruga Ester, pogođena ovim odlukama, odlučila je sljedeća tri dana provesti u postu i molitvi, te se potom obratiti caru za vrijeme večere. Iako nepozvana, pojavila se na carevoj večeri na kojoj je prisustvovao i sam Haman. Pridruživši se večeri, ona je caru kazala kako Haman želi da uništi Jevreje, te kako je i ona sama Jevrejka. Car, već u godinama, vidno potrešen napusti večeru kako bi razmislio i donio odluku. Tokom careva odsustva, Haman je preklinjao Ester da ga poštedi, međutim, Ahašveroš ušavši u prostoriju ugleda Hamana kako preklinje Ester, te je to protumačio kao Hamanov napad na Ester. Tom prilikom car naredi da se Haman objesi na vješalima spremnim za Mordehaja. Nakon ovog događaja, Jevreji u carstvu su bili spašeni, a Mordehaj je dobio poziciju velikog vezira koju je ranije obnašao Haman.
O ovome događaju svjedoči Knjiga o Esteri, a u jevrejskom svijetu se ovaj događaj slavi jako radosno, te je za njega vezan niz običaja koji se rado ispunjavaju u svim jevrejskim zajednicama širom svijeta. Tokom Purima se čita pomenuta Knjiga o Esteri, organizuju se zabave, karnevali, pjevaju se pjesme, djeca prave svoje maškare, a svima je posebno omiljena aškenaska poslastica koja se priprema povodom Purima i zove Hamanovo uho, odnosno Hamantaš.
Osim ovoga Purima, postoji niz drugih lokalnih Purima, kao što su Purim Frankfurta iz 1615. godine, Kaira iz 1524. godine, Beograda iz 1822. godine, te niz drugih. Međutim, da li ste znali za Sarajevski Purim?
Sarajevski Purim ili Purim di Saraj je nastao u oktobru 1819. godine kada je spašeno deset uglednih Jevreja Sarajeva na čelu sa Rav Mošom Danonom.[2] Događaj je počeo tako što je bosanski valija Ruždi paša po ugledu na Hamana želio da uništi Jevreje. Razlog tomu leži u činjenici da su određeni derviši oklevetali Jevreje, te su ih optužili za smrt jednog derviša, konvertita sa Judeizma, po imenu derviš Ahmed.
Priča počinje tako što čovjek, tada poznat kao Moše Havijo, na sav glas na ulici reče da mu se u snu javio poslanik Muhamed a.s. koji mu je rekao da pređe na Islam. Navedeni Moše Havijo je u svojoj zajednici bio poznat kao zao čovjek prezren među Jevrejima. Prešavši na Islam, Moše Havijo uzima ime Ahmed, te se pridružuje derviškom redu. Nemajući mira, derviš Ahmed je otišao do Derviš paše u Travniku, tražeći od njega da Jevrejima nametne veliki porez, te da ih počne mučiti. Derviš paša ga je saslušao, međutim odlučio je da provjeri tog čovjeka koji mu je predložio takvo nešto. Paša saznavši o kakvom se čovjeku radi, naredi da se derviš Ahmed pogubi. Poslije toga, Derviš paša je bio pozvan u Carigrad, a na njegovo mjesto je došao Ruždi paša koji je bio pripadnik utjecajnog derviškog reda. Travnički derviši saznavši za to, rekoše novom paši da su Jevreji krivi za smrt derviša Ahmeda, te su tražili osvetu za njega. Ruždi paša je obećao dervišima da će to biti učinjeno prije nego što se oni mogu nadati.
Ruždi paša kada je došao u Sarajevo, naredio je da se tom prilikom zatoče najugledniji Jevreji grada, ameđu njima i Rav Moše Danon. Iako ogorčen na Jevreje, paša je ponudio otkupninu od 50 000 groša, što je kasnije poraslo na svotu od čak 500 000 groša. Kada su Jevreji shvatili da cijela zajednica ne može skupiti ni polovinu kada bi sav imetak rasprodali, postaše jako tužni, a određeni broj se okrenuo molitvi i postu. Tom prilikom ugledni Jevrej po imenu Rafael Alevi je počeo skupljati pomoć od stanovnika Sarajeva koji nisu Jevreji, odnosno najviše od muslimana. Saznavši za Ruždi pašinu odluku Ahmed Bajraktar koji je bio ogorčen na tu nepravdu je pozvao narod na prosvjed protiv Ruždi paše, rekavši tom prilikom da je za namjesnika postavljen zao čovjek i da se narod treba braniti.
Predvođeni Ahmedom Bajraktarem Bjelavskim, stanovnici Sarajeva su se okupili pred pašinim dvorom u kojem je čuvao uglednike i Rav Mošu Danona. Ahmed Bajraktar je otišao pred Ruždi pašu da mu saopšti razlog njihovog okupljanja, a paša razjaren naredi da se Jevreji pogube jedan po jedan, na što se okupljeni narod jako razbjesnio, te počeše provaljivati u dvor. Dželat koji je bio odgovoran da smakne optužene u strahu je spustio sablju prije nego što je počeo izvršavati naredbu. Kasnije su Jevreji oslobođeni, a Ruždi paša je bio uhvaćen i vezan. Umjesto njega je Ahmed Bajraktar preuzeo upravljanje, te je obavijestio sultana o Ruždi pašinom nedjelu. Ruždi paša je nakon ovog događaja pogubljen u Carigradu, a Bosna je dobila novog pašu. Historijski izvori govore o broju od tri hiljade stanovnika Sarajeva koji su došli da se pobune protiv Ruždi paše.
Ovaj događaj nam svjedoči o jedinstvu stanovnika Sarajeva, te o njihovoj zajedničkoj borbi protiv zlih namjesnika. Kako se navodi, prilikom oslobođanja Jevreja, Ahmed Bajraktar je izjavio da su oni (muslimani) došli da ih oslobode i odvrate zlo koje se spremalo tada na njihovu glavu, jer bi se i muslimanima kasnije isto to dogodilo. Pošto je tada bila subota (jevrejski sveti dan), Ahmed paša je rekao Jevrejima da idu i da slave svog Boga jer ih je očuvao od propasti i odbranio od zla.
Iako je od ovog događaja prošlo više od dvjesto godina, ipak je ostala prisutna tradicija obilježavanja sarajevskog Purima. Prema riječima hazana ašenaske sinagoge u Sarajevu, Igora Kožemjakina, Sarajevski Purim se obilježava na način da se prije redovnih molitava obično pjevaju posebni pijutim[3] kojima se slavio Bog koji spase Rav Danona i ostale sarajevske jevrejske prvake iz ruku zlog Ruždi paše. On navodi da se zatim čita kratki Kadiš [4] prije uvodnih blagoslova za molitvu Šema Israel koja se na ovaj praznik izvodi u posebnoj melodiji.
„Sve dok Moše ben Rafael Atijas, poznatiji kao Zeki efendi Rafailović nije sastavio čuvenu sarajevsku megilu (Megila di Saraj) u većini porodica ovaj se događaj prepričavao po sjećanju“, navodi Kožemjakin, te dodaje da se ustalio običaj da se na Hag aasirim[5] nakon večernje molitve čita sarajevska megila koja opisuje cijeli događaj.
Naposlijetku se hazan osvrnuo i na značaj ovog događaja za Jevrejsku zajednicu u Sarajevu, te navodi: „Za sarajevsku jevrejsku zajednicu ovaj praznik ima veliki značaj jer pored samog veličanja Boga za djela učinjena haham-bašiju Danonu mi se sjećamo i dobrih djela naših sugrađana koji su stali u odbranu života i časti jevrejskih prvaka. Ovim praznikom se takođe podsjećamo na važnost zalaganja ljudi različitih vjera jednih za druge i zajedničkog življenja kao načina života u raznolikim društvima kao što je naše.“
Kada dođe vrijeme Purima, Sefardima se čestita tako što se kaže Purim lesimha, a Aškenazima Purim sameah. Ipak, ako želimo čestitati na ladinu, onda se kaže Buen Purim. Četvrti dan mjeseca hešvana se obilježava kao dan spasenja sarajevskih Jevreja, a godine 2020. ovaj dan pada na 22. oktobar.
Autor teksta: Emir Karić
[1] Car Ahašveroš je gotovo sigurno bio car Kserks I, te je historijski kontekst ovog događaja jako doslijedan.
[2] Rav Moše Danon je bio jedan od najpoznatijih sarajevskih rabina. Izučavao je kabalu, te je stekao zavidnu oštroumnost, što je dovelo do toga da su mu se Jevreji obraćali za savjete vjerske, zdravstvene ili sudske prirode. Danas o njemu svjedoči spomenik u blizini Stoca koji je podignut na mjestu na kojem je umro prilikom svog hodčašća u Jeruzalem.
[3] Pjesme kojim se veliča Bog ili koje podstiču na održavanje Njegovih zapovijesti
[4] Kratka liturgijska formula na aramejskom jeziku za koju se vjeruje da je nastala u ranom gaonskom periodu.
[5] Hag aasirim je praznik sužnjih, te još jedan naziv za Sarajevski Purim
