Jevrejski pozdravi
Kako su Jevreji kroz svoje postojanje često bili raseljavani, njihova kultura je obogaćena uticajem naroda iz njihovog okruženja što je rezultiralo velikom šarolikošću običaja. Samim time jezici kojim su se Jevreji služili su različiti i puni dijalekata, te se pozdravi i čestitke za praznike nešto razlikuju jedni od drugih. U ovom tekstu možete pročitati jevrejske pozdrave, kako pravilno čestitati praznike i prijevode često korištenih fraza koji se upotrebljavaju u svakodnevnom životu i određenim prilikama.
Hebrejski jezik pripada semitskoj lingvističkoj porodici, kao i arapski, aramejski, amharski i mnogi drugi. Riječ šalom, izvedena iz korijena “šin-lamed-mem” koji je prisutan u navedenim jezicima, vodi isto porijeklo kao i arapska riječ selam.
Šalom (hebr. mir) je opšti pozdrav. Koristi se i za susret i rastanak. U aškenaskim zajednicama je čest pozdrav šalom alehem (mir s vama), na šta se odgovara alehem ašalom. Dnevni pozdravi su boker tov (dobro jutro), cohorajim tovim (dobar dan), erev tov (dobro veče), te lajla tov (laku noć).
Blagdanske čestitke
Nećete pogriješiti ako čestitate jevrejske praznike sa hag sameah (sretan praznik). Ukoliko želite, možete i dodati između te dvije riječi i naziv praznika, npr. hag Hanuka sameah ili samo Hanuka sameah. Kod sefarda se praznici čestitaju sa alegre ili buen, npr. Purim alegre, buen Purim, a kod aškenaza gut jontef (sretan praznik).
Za praznike Pesah[1],Šavuot[2] i Sukot[3] sefardima možete čestitati sa moadim lesimha (praznici na veselje).
Šabat, sedmični i najsvetiji jevrejski praznik se čestita šabat šalom. Aškenazi ga čestitaju gut šabes, dok sefardi koriste buen šabat. Na ispraćaju Šabata, Avdala, se kaže šavua tov (dobra sedmica) ili šavua tov umevorah (dobra i blagoslovljena sedmica), a odgovara se sa alehem vealenu što u prevodu znači “vama i nama”. Zaželjeti dobru sedmicu možete prevesti sa hebrejskog na jidiš[4] – gut voh. Neki praznici se čestitaju drukčije, kao što je jevrejska nova godina, Roš ašana. Čestitkom šana tova (dobra godina) vas razumiju sve zajednice, isto kao i šana tova umetuka (dobra i slatka godina). Sefardi obično iskazuju anjada buena (dobra godina) ili anjus mučus (mnogo godina). Deset dana nakon nove godine slijedi Jom kipur, dan od pomirenja (najstroži post, dan priznanja svih propusta, grijeha i bezakonja) za koji je običaj poručiti gemar hatima tova (dobro konačno pečaćenje), kako bi poželjeli sretan upis u knjigu života, te se pomirili i očistili grijesi prethodne godine.
Izjavljivanje žalosti
Izjava saučešća ožalošćenom u svim jevrejskim zajednicama se izgovara min ašamajim tenuhamu, u prijevodu “budite utješeni sa nebesa.” Baruh dajan aemet (blagosloven pravedni Sudac) je isto jedan od načina na koji možete izjaviti saučešće.
Sljedeći izrazi se upotrebljavaju kao inskripcije na jevrejskim nadgrobnim spomenicima, često samo sa inicijalima, ali se mogu upotrebljavati i u davanju saučešća:
Zihrono/zihrona livraha – neka uspomena na njega/nju bude blagoslov
Zeher Cadik livraha – neka uspomena na pravednika bude blagoslov
Zehuto jagen alenu – neka nas štite njegove zasluge
Alav/alea ašalom – neka je mir na njega/nju
Čestitke, česte fraze i izrazi
U hebrejskom jeziku možemo naći i izraz “Bože sačuvaj” kao has vehalila i has vešalom. Beezrat ašem (uz Božju pomoć) koji napominje da je sve u rukama Boga istog je značenja u našem jeziku “ako Bog da”, a “hvala Bogu” se na hebrejskom kaže baruh ašem.
Prilikom nazdravljanja izgovara se lehajim (živjeli) ili nešto duže lehajim tovim ulšalom (za dobar život i mir). Poželjeti nekome dobru sreću možete uz mazal tov (sretno), na šta je odgovor baruh tije (budi blagoslovljen). Sefardi također koriste izraz besiman tov (sretno), a za sretan put se kaže kaminos di leči i mijel (put od mlijeka i meda).
Priredila: Tea Abinun
Izvori:
Glosar religijskih pojmova, Međureligijsko vijeće Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1991.
Cadik DanonZbirka pojmova iz judaizma, Savez Jevrejskih opština Jugoslavije, 1998.
[1] Pesah je praznik u kojem Jevreji slave okončanje ropstva u Egiptu i početak njihovog vjerskog puta i službi Bogu.
[2] Šavuot ili “praznik sedmica” se slavi sedam sedmica od Pesaha. Na taj dan su Jevreji primili davanje Tore od Boga na planini Sinaj. Ujedino je i praznik žetve pšenice, kako u to vrijeme godine pada žetva.
[3] Sukot ili “praznik sjenica” se slavi u spomen na dug put kroz pustinju od izlaska iz Egipta do pronalaska Izraela.
[4] “Jidiš je jezik Jevreja Istočne i Srednje Evrope. Danas među lingvistima preovladava uvjerenje da se radi o slovenskom jeziku čiji je leksikon uglavnom njemački, uz mnoge slavizme, hebraizme i arameizme.” 120.str, “Glosar religijskih pojmova”, Međureligijsko vijeće Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1991.
